Δημογραφικό: Όταν «τα χρήματα δεν μπορούν να… αγοράσουν περισσότερα παιδιά»

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Το «πακέτο Μητσοτάκη» που ανακοινώθηκε στη ΔΕΘ προσπαθεί να «κοιτάξει στα μάτια» το δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η χώρα. Είναι όμως αρκετό; Μπορεί να ανατρέψει τους αρνητικούς δείκτες; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη.
Με το δημογραφικό να χαρακτηρίζεται «μεγάλο εθνικό πρόβλημα» που «απαιτεί άμεση και πολυδιάστατη προσέγγιση» η κυβέρνηση, δια του πρωθυπουργού, ανακοίνωσε ένα αμφιλεγόμενο πακέτο μέτρων, με στόχο την ενίσχυση των νέων οικογενειών.
Τα οικονομικά κίνητρα δεν επαρκούν και ότι οι δημόσιες δαπάνες αποτελούν κρίσιμο παράγοντα
Πολλοί αναλυτές αλλά και απλοί πολίτες εμφανίζονται επιφυλακτικοί για το «πακέτο Μητσοτάκη» αναφέροντας πως δεν αρκεί για να λύσει ένα τόσο βαθύ πρόβλημα.

Για να μπει ένα «φρένο» στη συρρίκνωση του πληθυσμού
Χρειάζονται σοβαρές παρεμβάσεις
Οι κύριοι λόγοι για αυτή την κριτική είναι οι εξής:
- Το δημογραφικό δεν λύνεται μόνο με επιδόματα και φοροελαφρύνσεις. Είναι ένα πολυδιάστατο ζήτημα που απαιτεί ένα ολοκληρωμένο πλέγμα πολιτικών. Εκτός από την οικονομική στήριξη, χρειάζονται σοβαρές παρεμβάσεις σε θέματα όπως οι υποδομές (παιδικοί σταθμοί, σχολεία, κέντρα υγείας), η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής (άδειες μητρότητας/πατρότητας), και η ενίσχυση των δημόσιων υπηρεσιών στην περιφέρεια.
- Πολιτικές που εστιάζουν αποκλειστικά στην ενίσχυση της γεννητικότητας ενδέχεται να μην επαρκούν. Το πρόβλημα της Ελλάδας έχει και άλλες διαστάσεις, όπως η γήρανση του πληθυσμού και η μετανάστευση νέων ανθρώπων στο εξωτερικό (brain drain). Ειδικά για το τελευταίο, οι λύσεις θα έπρεπε να περιλαμβάνουν κίνητρα για την επιστροφή των Ελλήνων του εξωτερικού, αλλά και μια ολοκληρωμένη και οργανωμένη μεταναστευτική πολιτική που θα μπορούσε να συμβάλει στην αναπλήρωση του εργατικού δυναμικού.
Μέσα σε ένα κλίμα γενικευμένης αμφισβήτησης, «πόντους» σε αυτούς που πιστεύουν ότι δεν αρκούν μόνο τα χρήματα για να μπει ένα «φρένο» στη συρρίκνωση του πληθυσμού δίνει η πρόσφατη ανάλυση της Allianz Trade.
Tα οικονομικά κίνητρα δεν επαρκούν
Ο τίτλος που επέλεξαν οι συγγραφείς της ανάλυσης (Michaela Grimm και Arne Holzhausen) είναι χαρακτηριστικός: «Τα χρήματα δεν μπορούν να αγοράσουν περισσότερα παιδιά».
Αποδομεί τις πολιτικές αντιμετώπισης του δημογραφικού προβλήματος στη Δύση -και φυσικά στην Ελλάδα- υποστηρίζοντας ότι τα οικονομικά κίνητρα δεν επαρκούν και ότι οι δημόσιες δαπάνες, σε σημαντικούς τομείς, αποτελούν κρίσιμο παράγοντα.
Τα στοιχεία είναι αμείλικτα. Οι χώρες του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), που αριθμούν 38 μέλη, αντιμετωπίζουν κοινό δημογραφικό πρόβλημα: χαμηλή γεννητικότητα, γήρανση πληθυσμού και συρρίκνωση εργατικού δυναμικού, που απειλούν την οικονομική ανάπτυξη και τα κοινωνικά συστήματα. Σύμφωνα με την έκθεση Society at a Glance 2024 του ΟΟΣΑ, τα ποσοστά γονιμότητας (Total Fertility Rate – TFR) έχουν μειωθεί κατά το ήμισυ τα τελευταία 60 χρόνια, φτάνοντας σε μέσο όρο 1,5 παιδιά ανά γυναίκα το 2023 – πολύ κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης των 2,1. Αυτό οδηγεί σε προβλέψεις για μείωση του πληθυσμού σε 14 χώρες έως το 2040 και αύξηση του λόγου εξάρτησης γήρανσης (old-age dependency ratio) από 31
Europe’s Projected Population Crash by 2100
2025-2100 population change:
🇺🇦 Ukraine: -61%
🇦🇱 Albania: -57%
🇱🇹 Lithuania: -57%
🇧🇦 Bosnia & Herzegovina: -56%
🇲🇰 North Macedonia: -52%
🇧🇾 Belarus: -52%
🇱🇻 Latvia: -50%
🇲🇩 Moldova: -50%
🇵🇱 Poland: -49%
🇲🇪 Montenegro: -48%
🇧🇬…— World of Statistics (@stats_feed) June 18, 2025
Φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδόματα
Αυτό παρά το γεγονός πως οι φορολογικές ελαφρύνσεις, τα χρηματικά επιδόματα και οι υπηρεσίες που χορηγούνται για οικογένειες και παιδιά αντιστοιχούσαν στο διόλου ευκαταφρόνητο 1,8% (μ.ο.) του ΑΕΠ το 2021 με αυξητική τάση ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση (27), το μέσο ποσοστό των κρατικών δαπανών που κατευθύνεται προς την οικογένεια και τα παιδιά αυξήθηκε από 1,6% το 2001 σε 1,9% του ΑΕΠ το 2023.
Η άνευ προηγουμένου μείωση των ποσοστών γονιμότητας, παρά την αύξηση των κρατικών δαπανών, θέτει υπό αμφισβήτηση τους στόχους των κυβερνήσεων, υποδηλώνοντας ότι η δαπάνη περισσότερων χρημάτων δεν οδηγεί απαραίτητα σε υψηλότερα ποσοστά γονιμότητας.
Οι κρίσιμοι παράγοντες
Όπως σχολιάζει η Allianz, θα ήταν ίσως πιο σημαντικό οι οικογενειακές πολιτικές να εστιάσουν στο πώς θα διασφαλίζεται η ισότητα ευκαιριών για κάθε παιδί, ανεξαρτήτως του εισοδήματος των γονιών. Ταυτόχρονα, οι κυβερνήσεις θα πρέπει να προωθήσουν εγκαίρως μέτρα για την προσαρμογή των αγορών εργασίας και των συνταξιοδοτικών συστημάτων σε αυτή τη νέα κοινωνική πραγματικότητα.
Η ανάλυση του χρηματοοικονομικού ομίλου τονίζεται ότι πέρα από τους αμιγώς οικονομικούς παράγοντες όπως η εργασιακή ασφάλεια και το κόστος ζωής, το κόστος για την εκπαίδευση των παιδιών είναι μια ακόμη διάσταση που επηρεάζει την απόφαση να αποκτήσει κανείς περισσότερα από ένα παιδιά.
Ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας αφορά τη στέγαση. Σύμφωνα με την Allianz, μελέτες δείχνουν ότι η πρόσβαση σε στεγαστικά δάνεια και η προσιτή στέγαση έχουν θετική επίδραση στο μέγεθος της οικογένειας, ενώ η αύξηση του κόστους στέγασης επηρεάζει αρνητικά τους δείκτες γεννητικότητας.
Τι γίνεται όμως με το κόστος στέγασης; Στις πόλεις που υπάρχει μεγαλύτερη προσφορά καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας η άνοδος των τιμών των κατοικιών είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Συνεπώς, οι τιμές κατοικιών στις μητροπολιτικές περιοχές πιθανότατα θα παραμείνουν υψηλές προκαλώντας ένα επιπλέον «πονοκέφαλο» στα νέα ζευγάρια δεδομένων των αναγκών που υπάρχουν και μετά την απόκτηση στέγης.
Η ηλικιακή ομάδα 25-39 ετών και το «φάντασμα» της ανεργίας
Εκτός από τους παράγοντες που επηρεάζουν την υπογεννητικότητα δεν θα μπορούσε να μείνει η ανεργία κυρίως στην ηλικιακή ομάδα 25-39 ετών. Σύμφωνα με την ανάλυση της Allianz, δεν αποτελεί έκπληξη ότι η γονεϊκότητα συχνά να αναβάλλεται σε περιόδους οικονομικής ύφεσης και αυξανόμενης ανεργίας.
Η Ελλάδα, Η Ιταλία και η Ισπανία αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα υψηλών ποσοστών ανεργίας στην ηλικιακή ομάδα 25-39 ετών.

Σήμερα ζουν στην Ελλάδα λίγο πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι (βάσει των στοιχείων του 2023). Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat, αναμένεται να μειωθούν κατά 14% μέχρι το 2050
Αρνητικά φυσικά ισοζύγια στην Ελλάδα
Ο πληθυσμός της Ελλάδας έφτασε στο μάξιμουμ το 2011, με 11,1 εκατομμύρια κατοίκους. Έπειτα, άρχισε να μειώνεται και σήμερα ζουν στην Ελλάδα λίγο πάνω από 10 εκατομμύρια άνθρωποι (βάσει των στοιχείων του 2023).
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Eurostat, αναμένεται να μειωθούν κατά 14% μέχρι το 2050 και να φτάσουν τα 7,3 εκατομμύρια έως το 2100 – μια συνολική μείωση της τάξης του 30%.
Στη Ελλάδα από το 2011 έως το 2024 καταγράφονται σταθερά αρνητικά φυσικά ισοζύγια (γεννήσεις μείον θάνατοι), τα οποία – μαζί με τα επίσης αρνητικά μεταναστευτικά ισοζύγια της περιόδου – προκάλεσαν τη μείωση του πληθυσμού κατά σχεδόν 500 χιλιάδες ανθρώπους. Η Ελλάδα θεωρείται πλέον μια γερασμένη χώρα.
Οι αναλυτές της Allianz εκτιμούν ότι οι προσπάθειες αύξησης του ποσοστού συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό, του αυξανόμενου κόστους ζωής, των περιορισμένων εγκαταστάσεων παιδικής φροντίδας, των προβλημάτων στέγασης, και ενός αυξανόμενου ποσοστού νέων που σκοπεύουν να παραμείνουν άτεκνοι, είναι πιθανό να διατηρήσουν τον παγκόσμιο δείκτη γονιμότητας χαμηλά στο άμεσο μέλλον.
Πηγή: in.gr